İşletme defteri ciltli, sayfaları karşılıklı aynı sıra numaralıdır. 203 sayılı VUK Genel tebliğine göre işletme hesabı esasına göre tutulacak defterler ayrı yapraklar halinde de tutulabilir.

İşletme defterinin sol sayfasını gider, sağ sayfasını gelir kısmı teşkil eder. Gider kısmında, satın alınan mallar veya yaptırılan hiz­metlerle ilgili giderler ve işletme ile ilgili diğer bütün giderler olmak üzere iki grup gider vardır. Gelir kısmında da, buna paralel olarak, satılan mallar veya yapılan hizmetler karşılığı sağlanan gelirler ve işletme faaliyetinden sağlanan diğer bütün gelirler (alınan ücret) ol­mak üzere iki grup gelir vardır.

 

II. sınıf tüccarlar, faaliyetlerini sürdürürken işleri icabı kullandıkları ve mülkiyeti işletmelerine ait aşınma ve yıpranmaya tabi binaları, ma­kineleri, tesisat gibi sabit kıymetleri işletme defterine kaydedemezler. Ancak aşınma ve yıpranmaya tabi bu gibi sabit kıymetlerin aşınma ve yıpranma (amortisman) paylarını gider olarak diğer giderler sütu­nuna kaydedebilirler.

 

Dikkat edilirse işletme defterinin sol ve sağ sayfalarında gider ve gelir sütunlarının dışında üçüncü bir sütun vardır. Sol sayfada yer alan üçüncü sütun; satın alınan mal, sağlanan hizmet karşılığı ile di­ğer bütün giderler için alınan belgelerdeki Katma Değer Vergisi (KDV) nin yazıldığı indirilebilir KDV sütunudur. Sağ sayfada yer alan üçüncü sütun ise; satılan mal, yapılan hizmetler karşılığı ve diğer bü­tün gelirler için verilen belgelerdeki Katma Değer Vergisinin yazıldığı Hesaplanan KDV sütunudur.

 

İşletme defterinin her sayfasının ilk satırı bir önceki sayfanın top­lamının devredildiği, son satırı ise sayfa toplamanın yazıldığı satır­lardır.

 

İşlemler, gider. ve gelir sayfalarına sıra numarası ile yazılır. Gider sayfaları kendi aralarında, gelir sayfaları da yine kendi aralarında bir­birini takip eder. Diğer bir ifade ile, giderler kaydedilirken 1. sayfanın gider satırları dolunca 2. sayfanın gider satırlarına devam edilir. Aynı şekilde gelirler de kaydedilirken 1. sayfanın gelir satırları dolunca 2. sayfanın gelir satırlarına geçilerek devam edilir.

 

Mal üzerine iş yapan işletme hesabı esasına tabi mükellefler mal envanteri yapmak zorundadırlar. Mal envanteri işlemlerle ilgili kayıtla­ra karıştırılmamak şartıyla işe ilk başlandığında işletme defterinin baş tarafına, her hesap dönemi sonunda da işlemlerin. Bitimini takip eden boş sayfalara yazılır.

 

İsteyen II. sınıf tüccarlar ayrı bir envanter defteri tutarak mal en­vanterlerini bu deftere kaydedebilirler.

 

Hesap dönemi başındaki mal mevcudu 1 no.lu gider sayfasında dönem içinde satın alınan mal değerleri ile toplanmayarak satın alınan mal sütununa kaydedilir.

 

2. sınıf tüccarlar her hesap dönemi sonunda işletme defterinde kayıtlarla karıştırılmayacak şekilde karşılıklı boş bir sayfaya işletme Hesabı Hülasası (Özeti) düzenlerler. Bu tablodaki gider ve gelir un­surları işletme defterindeki sütun toplamlarından oluşur.

 

 

Dönem Başı Mal Mevcudu                                    Alınan Ücret

Masraflar                                                             Satılan Emtia

Alınan Emtia                                                         Dönem Sonu Mal Mevcudu

Toplam                                                                 Toplam

Kar                                                                        Zarar

Genel Toplam                                                       Genel Toplam

 

 

İşletme hesabı özetinde gider tarafına işletmenin dönem başı mal stok değeri, gelir tarafına da dönem sonu mal stok değeri ilâve edilir. Toplam gelirler ile toplam giderler arasındaki fark işletmenin net kârı­nı verir.